- Τούρκοι: Είναι πολύ εύκολο να φανταστεί κανείς τις έριδες ανάμεσα στους χριστιανικούς πληθυσμούς που ωφελούσαν τους Τούρκους και πως η κατάσταση του μακεδονικού πληθυσμού γινόταν όλο και χειρότερη μετά το Συνέδριο του Βερολίνου παρ’όλες τις διαβεβαιώσεις για την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών. Η ασφάλεια και η προστασία των Χριστιανών δε μετρούσε τόσο πολύ. Ένα μεγάλο μέρος των Τούρκων που έμεναν στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας, μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου πέρασαν στα χριστιανικά κράτη, μετανάστευσαν-αφού για τους Τούρκους ή τουλάχιστον για το μεγαλύτερο μέρος τους- ήταν ανυπόφορη η ζωή εκεί όπου δεν μπορούσαν να θεωρούνται πλέον κύριοι και άρχοντες εφόσον όλοι είχαν τα ίδια δικαιώματα. Μετανάστευσαν σε μεγάλους αριθμούς και από τη Βοσνία παρόλο που ο Καλλάι που διαχειριζόταν την εξουσία στο όνομα του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ, προσπαθούσε με δελεαστικές υποσχέσεις να τους κρατήσει. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός έφτανε στη Μακεδονία αγανακτισμένος με την κατάστασή του. Ανεξάρτητα από αυτό, μόνο το γεγονός της αύξησης του αριθμού τους, έκανε τις καταχρήσεις της δύναμης και της εξουσίας και τον εξαναγκασμό και τη βία πιο ανυπόφορα και από εκείνη την περίοδο πριν τον πόλεμο. Πέρα από αυτούς τους μετανάστες υπήρχαν και οι Τούρκοι στρατιώτες, οι οποίοι δεν είχαν –όπως οι ευρωπαϊκοί στρατοί- τακτική επιμελητεία. Μόλις συνέβαινε κάποιο περιστατικό μη αναμενόμενο και κοβόταν η τροφοδοσία στα στρατεύματα, επειδή έπρεπε να ζήσουν έκαναν σφαγή. Όλοι γνωρίζουν πως ζούσαν οι Βαλήδες στους οποίους ο Σουλτάνος επέτρεπε να κυβερνούν ευρωπαϊκές επαρχίες, οι οποίοι μη παίρνοντας ποτέ μισθό ήταν αναγκασμένοι να ικανοποιούν μόνοι τις ανάγκες τους. (Mantegazza, σ. 12)