Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

• Από τη Θεσσαλονίκη μπορεί κάποιος να πάει στο όρος Χορτιάτσι. Βρίσκεται στα νοτιοανατολικά, αλλά δεν φαίνεται καλά από την ίδια την πόλη. Μετά από πορεία δύο ωρών έξω από την πόλη φτάνει κάποιος στην ομώνυμη κώμη.
  Η θέα από αυτό το βουνό είναι μεγαλοπρεπής και εκτείνεται από τη μια πλευρά προς όλη τη χερσόνησο της Χαλκιδικής και από την άλλη στη λίμνη και την πεδιάδα του Λαγκαδά. Το πόσιμο νερό της Θεσσαλονίκης έρχεται από αυτό το βουνό μέσω των υδραγωγείων που είναι αρχαίας κατασκευής. (Isambert, σ. 50-51)
• Από την Πινάκα μπορεί κάποιος να μην επιστρέψει στον Άγιο Μάμα, αλλά να κατευθυνθεί βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης μέσα από μία άγονη και τραχιά χώρα που συντίθεται από εγκαταλελειμμένες κώμες και μετόχια του Αγίου Όρους. Η γόνιμη αυτή χώρα ερημώθηκε κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης. Η μονοτονία που παρουσιάζει η περιήγηση σ΄ αυτή την οδό διασκεδάζεται μόνο από τη θέα που συναντούμε βλέποντας τον κόλπο της Θεσσαλονίκης, των παραλίων της Θεσσαλίας και των βουνών του Πηλίου, της Όσσας και του Ολύμπου. Σ’ αυτή την οδό βρίσκονται οι εξής κώμες: Σοφουλάρ, που απέχει τρεις ώρες, Καρυά που απέχει δύο ώρες και Τζουμπάτ που απέχει τέσσερις ώρες. Στα αριστερά της τελευταίας συναντάμε μετά από λίγο το ακρωτήριο Καραμπουρνού (Αιναίο) και μέσα από το Σέδες και το Χόρτιατσι φτάνουμε μέσα σε τέσσερις ώρες στη Θεσσαλονίκη.
  (Isambert, σ. 63-64)

• Από την αντίθετη πλευρά του κόλπου είναι ορατή η Θεσσαλονίκη, το ακρωτήριο Καραμπουρνού, το όρος Χορτιάτη και μια σειρά από βουνά, που φαίνονται να σχηματίζουν μία οροσειρά από τη δεύτερη κορυφή ως το ακρωτήριο της Παλλήνης.
  (Leake, τομ. ΙΙΙ,σ.407)
• Φτάσαμε στην ανατολική ακτή της λίμνης του Αγίου Βασιλείου η οποία εκτείνεται για ενάμιση μίλι στα αριστερά.Σε μικρή απόσταση από την ακτή βρίσκεται ένα μικρό τουρκικό χωριό με το όνομα Ντογαντζί ογλού. Οι δασώδεις πλαγιές του όρους του Χορτιάτη υψώνονται απότομα από την δυτική ακτή της λίμνης και πέρα από το δυτική απόληξη της δημιουργείται μια ψευδαίσθηση νοτιοδυτικής κατεύθυνσης της λίμνης.Είμαστε απέναντι από την κορυφή. Έχοντας κατέβη ελώδεις εκτάσεις, προς το βορειοδυτικό άκρο της λίμνης, φτάσαμε απέναντι από την απόληξη της λίμνης και μετά εισήλθαμε σε μια κοιλάδα στην οποία υπήρχαν πολλές διασκορπισμένες κωμοπόλεις και τσιφλίκια, γνωστά με το όνομα Λαγκαδά. Οι Τούρκοι που κατοίκησαν αυτή την περιοχή έχουν την φήμη των άγριων και αφιλόξενων ανθρώπων.(Leake, τομ.ΙΙΙ, σ. 232)
• Ξεκινήσαμε να ανεβαίνουμε το βουνό, το οποίο υψωνόταν από τη Νιγρίτα, μέσω μιας περιοχής με καλαμπόκι, και έπειτα από μία ώρα μπήκαμε σε ένα δάσος το οποίο αποτελούνταν κυρίως από μικρές βελανιδιές οι οποίες κάλυπταν όλη την έκταση των λόφων και φτάσαμε στο Σωχό, που ονομαζόταν από τους Τούρκους Σούχα. Είναι ένα μεγάλο χωριό που κατοικείται κυρίως από Έλληνες. Βρίσκεται σε μια υψηλή τοποθεσία στο νότιο τμήμα του βουνού, κάτω από μία από τις βουνοκορφές του. Διέθετε μια ευρεία θέα προς την κοιλάδα που υπήρχε μεταξύ των βουνών που βρισκόταν ο Σοχός και στην παράλληλη περιοχή που εκτείνεται από το βουνό Χορτιάτη ή Χορτιάτζι, πάνω από τη Θεσσαλονίκη στο βουνό Νίσβορο ή Ίσβορο. Πάνω από το μέσο της τελευταίας κορυφογραμμής εμφανίζεται η οξυκόρυφος που ονομάζεται Σολομώντας ή Χολομώντας και η οποία καταλήγει στον Σιγγιτικό και στον Τορωναίο Κόλπο και η προέκτασή του στη χερσόνησο της Σιθωνίας, η οποία διαχωρίζει τους δύο αυτούς κόλπους. Τρεις λίμνες φαίνονται από τον Σοχό, η λίμνη Λαγκαδά προς το βουνό Χορτιάτζι ή Χορτιάτη, η Μπεσίκη στην ίδια μεγάλη κοιλάδα προς τα ανατολικά και σχεδόν στην ίδια απόσταση όπως η τελευταία λίμνη, προς τη νοτιοανατολική κατεύθυνση από το Σοχό, η λίμνη Μαύροβο.Η τελευταία, η οποία βρίσκεται σε μια κοιλάδα που περιβάλλεται από βουνά είναι η μικρότερη από τις τρεις λίμνες και τείνει να ξηραίνεται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.Μερικά διάσπαρτα υπολείμματα των Ελληνιστικών χρόνων στα βουνά γύρω απο το Σοχό, δείχνουν ότι η τοποθεσία αυτή ήταν μία από τις πόλεις της Βισαλτίας, πιθανότατα η Όσσα, επιβεβαιώνοντας την πεποίθηση ότι η λέξη αναφέρεται στη μεγαλοπρέπεια της τοποθεσίας, και τα νομίσματα της Μακεδονικής Όσσας αποδεικνύουν ότι η πόλη αυτή υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Λέγεται, ωστόσο, ότι υπήρχε ακόμη μία αρχαία τοποθεσία στο Λαχανά, στη βόρεια κατεύθυνση του δρόμου από τις Σέρρες στη Θεσσαλονίκη, η οποία βρίσκεται ομοίως στον λόφο της ίδιας κορυφογραμμής των βουνών και που μπορεί να έχει κάποια αξίωση να θεωρείται η πλευρά της Όσσας.
  (Leake, τομ. ΙΙΙ, σ. 229-231)
• Σε μισή ώρα φτάσαμε στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης και προχωρώντας στα αριστερά κατά μήκος των υπωρειών του Χορτιάτη, μπήκαμε σε ένα τουρκικό νεκροταφείο το οποίο περικυκλώνει την πόλη και το οποίο περιλαμβάνει θραύσματα κιόνων και σωρούς διασκορπισμένους ανάμεσα στα ταφικά μνημεία. Τα τείχη της πόλης στη βάση τους κατά ένα μέρος αποτελούνται από αρχαία μάρμαρα και κάθε τμήμα τους ακολουθούσε την αρχαία αρχιτεκτονική. Μετά από μια ώρα και τρία τέταρτα από το Χαιβάτ μπαίνουμε στην Πύλη του Βαρδάρη. Εκεί σε ένα δέντρο κρέμεται το σώμα ενός ληστή. Λίγο πριν την πύλη ο δρόμος συναντά μια αρχαία αψίδα περίπου δεκατεσσάρων ποδών πλάτους, με κίονες που είναι θαμμένοι προφανώς στη μέση του πραγματικού τους ύψους. Πάνω από το κιονόκρανο κάθε κίονα, στη δυτική πλευρά, μια ρωμαϊκή τήβεννος αναπαρίσταται με ανάγλυφη μορφή, μπροστά από ένα άλογο. Η ζωφόρος πάνω από την αψίδα είναι διακοσμημένη με κεφάλια βοδιών συνδυασμένα με γιρλάντες. Η όλη κατασκευή αποτελείται από τεράστιες πέτρες, αλλά το μνημείο δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι πολύ σημαντικό και εμφανίζει ελάχιστα άξια λόγου στοιχεία για την εποχή του Αντωνίου και του Οκταβιανού, στους οποίους και αποδίδεται από τον Beaujour, ο οποίος υποθέτει ότι είναι ένα επινίκιο μνημείο του θριάμβου του Φιλίππου. Ούτε η επιγραφή όμως κάτω από την αψίδα που περιλαμβάνει τα ονόματα οχτώ αρχόντων κατά την κυριαρχία των οποίων το μνημείο ανορθώθηκε φαίνεται να ενισχύει τη γνώμη του καθώς τα ονόματα ήταν κυρίως ρωμαϊκά. Αυτοί αποκαλούνται “πολιτάρχες”. Όταν ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, 93 χρόνια μετά το θάνατο του Φιλίππου, δύο από αυτούς τους ανώτατους άρχοντες ήταν ο γυμνασιάρχης και ο ταμίας.(Leake, τομ. ΙΙΙ, σ. 235-236)
• Οι κοιλάδες στην ανατολική και δυτική πλευρά διαχωρίζονται μόνο με μια οροσειρά που ενώνει το κάστρο με το όρος Χορτιάτη. Το κάστρο, όπως αυτό της Κωνσταντινούπολης, ονομάζεται Επταπύργιον, το οποίο οι Τούρκοι μετέφρασαν σε Γεντί Κουλέ, οι Επτά Πύργοι. Χωρίς αμφιβολία και στα δύο μέρη το όνομα είναι προγενέστερο της τουρκικής κατάκτησης.
  (Leake, τομ.ΙΙΙ, σ. 239)
• Εντούτοις, είναι σαφές οτι οι Μαίδες δεν κατείχαν μεγάλη έκταση γης στα νότια της πορείας του Σιτάλκη. Ο λόγος είναι ότι το έδαφος, το οποίο περικλείεται στα βόρεια από αυτή τη γραμμή, στα νότια από την κορυφογραμμή του βουνού Χορτιάτη, στα ανατολικά από την πεδιάδα του Στρυμόνα και στα δυτικά από αυτή του Αξιού ισούται περίπου με ένα τετράγωνο το οποίο έχει πλευρά σαράντα γεωγραφικών μιλίων. Σε αυτό το χώρο πρέπει να τοποθετήσουμε τη Μυγδονία, την Κρηστωνία, τον Ανθεμούντα και τη Βισαλτία. (Leake, τομ.ΙΙΙ, σ. 448)
• Όσον αφορά τις πόλεις της Μυγδονίας, οι οποίες κατείχαν την εύφορη πεδιάδα που περικλείεται μεταξύ του Όρους Χορτιάτη και του Βαρδάρη, ο πληθυσμός τους ήταν χωρίς αμφιβολία αφομοιωμένος σε μεγάλο βαθμό από τη Θεσσαλονίκη, από την ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο και δεν μπορεί να περιμένει κανείς, συνεπώς, να υπάρχουν σήμερα πολλά κατάλοιπα της. (Leake, τομ.ΙΙΙ, σ. 450)
• Ο Κισσός ήταν βουνό το οποίο σε μια σύγκριση του Ξενοφώντα και του Λυκόφρωνα φαίνεται να ταυτίζεται με τον Χορτιάτη, τον οποίο τοποθετούν μεταξύ των βουνών που παρείχαν θηράματα. Ο τελευταίος το περιγράφει ως μια ψηλή κορυφή όχι μακριά από τη Ραίκυλο, η οποία εμφανίζεται από τον Λυκόφρωνα να είναι το όνομα του ακρωτηρίου όπου ο Αινείας ίδρυσε την πόλη του. Δεν μπορώ να κατανοήσω μάλιστα, αν οι Φράγκοι έμποροι ή πρόξενοι, των περισσότερων τα εξοχικά σπίτια βρίσκονταν στο βουνό Χορτιάτη ή κοντά σε αυτό, αναστατώθηκαν ποτέ από τους φοβερούς κατοίκους του βουνού Κισσός που αναφέρονται από τον Ξενοφώντα, δηλαδή το λιοντάρι, η πάρδαλις, ο πάνθηρας και η αρκούδα. Αλλά ο Χορτιάτης είναι το μοναδικό ψηλό βουνό σε μια μέτρια απόσταση από την πλευρά της Αινείας από την οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ήταν το λημέρι αυτών των ζώων. Το ότι η πόλη Κισσσός δεν ήταν μακριά από τη Θεσσαλονίκη, γίνεται προφανές από το ότι είχε συνεισφέρει μαζί με την Αινεία και τη Χαλάστρα στο να κατοικηθεί η Θεσσαλονίκη.(Leake, τομ. ΙΙΙ, σ. 454)
• Αν και είναι γενικά εύκολο να αναφέρεται κανείς με το όνομα Χαλκιδική σε όλη τη σπουδαία χερσόνησο που απλώνεται στη νότια κορυφογραμμή του όρους Χορτιάτη, ως συνέπεια της επιρροής που διέθετε το Χαλκιδικόν γένος κατά τη Μεσαιωνική περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας, αρχικά στη Χαλκιδική δεν συμπεριλαμβανόταν η Κρουσίδα αλλά ούτε η επαρχία της Ακάνθου και τα Στάγειρα, οι οποίες αποτελούσαν αποικίες της Άνδρου, ούτε αυτή της Ποτίδαιας, αποικία της Κορίνθου, ούτε ακόμη η Όλυνθος ή η γύρω περιοχή στα βόρεια, η οποία κατοικούνταν από ανθρώπους που είχαν διωχθεί από τους Βοττιείς, δυτικά του Λουδία, στα πρώιμα χρόνια της Μακεδονικής μοναρχίας, και οι οποίοι, όπως φαίνεται από τα νομίσματά τους, στους μεταγενέστερους χρόνους γράφονταν ως Βοττιαίοι και η χώρα τους Βοττική, για να τους ξεχωρίζουν από τους “Βοττεάτες” ή τους κατοίκους της Βοττείας ή Βόττεας, μια περιοχή στη δυτική πλευρά του Αξιού. Η κύρια τοποθεσία των κατοίκων της Χαλκιδικής, στα πρώτα χρόνια της αποδημίας τους, φαίνεται να ήταν η χερσόνησος της Σιθωνίας, και το λιμάνι και το φρούριό της η Τορώνη, από όπου και επέκτειναν την δύναμή τους στην ενδοχώρα, μέχρι που κατοίκησαν όλο το τμήμα της Μυγδονίας στα νότια της κορυφογραμμής η οποία εκτείνεται στα δυτικά του Νίσβορο, μαζί με την Κρουσίδα. (Leake, τομ. III, σ. 454-455)
• Το τρίτο, το οδοιπορικό της Ιερουσαλήμ, φαίνεται να χαράσσει διαφορετική γραμμή από την Απολλωνία προς τη Θεσσαλονίκη, αφήνοντας στα δεξιά πιθανώς την κορυφή του Χορτιάτη όπου οι δυο άλλες μοιάζουν να είναι στην απέναντι πλευρά. Όμως και οι δύο οδοί εμφανώς διασχίζουν το όρος αυτό, έχοντας επιτρέψει σπάνια οι Ρωμαίοι ένα τέτοιο εμπόδιο να τους βγάλει από την πορεία τους. Οι σύγχρονοι βάρβαροι, αντιθέτως, βρήκαν μια έξοδο από το πέρασμα του Καϊβάτ, όπου αποφεύγεται εντελώς η κορυφογραμμή, πιο βολική για την πορεία του καραβανιού προς την Πόλη. Κατά συνέπεια αυτής της αλλαγής, ακολούθησαν τη βόρεια ακτή των λιμνών, αντί για τα υψώματα στη νότια πλευρά τους, όπου ήταν η πορεία προς την αρχαία οδό. Οι οδοί αυτές επανενώνονταν στο πέρασμα της Αρέθουσας- ή Μπεσίκια- που από τους Τούρκους ονομάζεται Ρούμελη Μπογάζι, ως ένα από τα πιο σημαντικά περάσματα αυτού του σπουδαίου επικοινωνιακού κόμβου. (Leake, τομ. ΙΙΙ, σ. 461)

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

Δεν υπάρχει περιεχόμενο για τον συγκεκριμένο περιηγητή για να καταχωρηθεί.

• Τη Χαλκιδική διατέμνουν τα όρη Κίσσος ή Χορτιάτης και Υψίζωνος Σολομών ή Χολομώντας. Τρεις ποταμοί, ο ποταμός που διέρχεται από το χωριό Καπουτσίδες, αυτός που διέρχεται από το χωριό Σέδες και αυτός από το χωριό Βασιλικά, ο λεγόμενος Βασιλικιότικος, πηγάζουν από το όρος Κίσσος ή Χορτιάτη και καθώς ρέουν από ανατολή προς δύση εκβάλλουν στον Θερμαϊκό κόλπο μεταξύ Θεσσαλονίκης και του ακρωτηρίου Καραμπουρνού ή Αιναίου,όπως ονομαζόταν στα αρχαία χρόνια. (Σχινάς, τ. ΙΙ, σ. 490)
• Ο ποταμός Χαβρίας πηγάζει από το όρος Χορτιάτη και ρέει μεταξύ των χωριών Σοφλάρ και Πορταριάς και εν συνεχεία εκβάλλει στη μονή Ζωγράφου, δηλαδή βορειοδυτικά του ισθμού της χερσονήσου Κασσάνδρας. Για τη συγκοινωνία των χωριών αυτών υπάρχει λίθινη γέφυρα. (Σχινάς, τ. ΙΙ, σ. 491)