- Η Μακεδονία, λεηλατημένη και ερημωμένη από ηπειρωτικές και θαλάσσιες επιδρομές Ανατολής και Δύσης, προσέφερε κάθε πενήντα χρόνια, μετά το διάβα των Βουλγάρων, των Λατίνων, των Σέρβων και των Βλάχων, τις μεγάλες της πεδιάδες για εποικισμό. Οι Πέρσες του Θεόφιλου έγιναν Βαρδαριώτες . Τους Ούζους τους έστειλαν σίγουρα στην πεδιάδα της Αχρίδας, όπου η Άννα Κομνηνή επισημαίνει τούρκικες αποικίες προγενέστερες της βασιλείας του πατέρα της (1081). Οι Πετσενέγκοι έλαβαν τις γαίες της Βέροιας, που στάθηκαν και το πεδίο της ήττας τους. Οι Κουμάνοι διασκορπίσθηκαν, ένα μέρος τους στη Θράκη και τη Μακεδονία, ένα άλλο στη Μικρά Ασία, στις όχθες του Μαίανδρου και στη Φρυγία.
Όταν το 14ο και 15ο αιώνα οι Οθωμανοί εισέβαλαν στη Μακεδονία, υπήρχαν ακόμη οι τουρκικές αυτές εμπροσθοφυλακές; Ή είχαν αφομοιωθεί από τις γύρω φυλές;…. Είναι πιθανό ότι μέσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς εξαφανίστηκαν σιγά σιγά. Όντας ειδωλολατρικές και όχι ακόμη μωαμεθανικές αγκάλιασαν αμέσως το χριστιανισμό, πρώτο βήμα προς τον εξελληνισμό. Έπειτα, υπό το κράτος των θελγήτρων ενός πιο εκλεπτυσμένου πολιτισμού εγκατέλειψαν τις εθνικές τους συνήθειες και τη γλώσσα τους. Η πρώτη λοιπόν αυτή εισφορά τουρκικού αίματος διαμοιράστηκε σε όλους τους μακεδονικούς πληθυσμούς. Μολαταύτα, ο Πουκεβίλ φαίνεται να υποστηρίζει ότι κατάλοιπα των πρώτων αυτών Τούρκων επιβίωναν στις αρχές του αιώνα στα νότια της λίμνης της Αχρίδας και αναγνωρίζονταν από τον τύπο τους και τα Ευαγγέλια σε μογγολική γλώσσα που είχαν διατηρήσει. Η ανακάλυψη όμως αυτή, για την οποία και ο ίδιος δε φαίνεται και πολύ σίγουρος, δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Εμάς μας αρκεί να ξέρουμε ότι αρκετοί Μακεδόνες, καλοί χριστιανοί και καλοί Έλληνες ή καλοί Βούλγαροι, έχουν στις γκιαούρηκες φλέβες τους τουρκικό αίμα, αίμα των κερατάδων των Τούρκων! Η φυλετική πολιτική έπρεπε τελικά να αναγνωρίσει στο σουλτάνο που εκπροσωπεί τη τουρκική φυλή, τα ίδια δικαιώματα και εξίσου βάσιμα από ιστορική άποψη επί της Μακεδονίας, όσα και στους Έλληνες, τους Σέρβους και τους Βούλγαρους. (Berard, σ. 196-198)