> Θέματα > Θέματα-Leake > Μάχη της Αμφίπολης

Μάχη της Αμφίπολης

  • Αυτό ήταν το κράτος της Αμφίπολης όταν ,στο δέκατο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, αποτέλεσε τη σκηνή της διάσημης μάχης, μοιραίας για τους αρχηγούς και των δύο πλευρών ( Thucyd, l. 5, c. 6, et seq.). Ο Κλέων περίμενε στήν Ηϊώνα για ορισμένες αναμενόμενες ενισχύσεις Μακεδόνων και Οδομαντών, όταν ο Βρασίδας τοποθετήθηκε με ένα τμήμα των δυνάμεων του στα Κερδύλια, ένα βουνό στη περιοχή της Άργιλου, απέναντι από την Αμφίπολη, απ’ όπου όλες οι κινήσεις του Κλέονα ήταν ορατές. Το υπόλοιπο του στρατού του Βρασίδα βρισκόταν στην Αμφίπολη. Η ελληνική δύναμη του, στο σύνολο, αποτελούταν από 2000 οπλίτες και 300 ιππείς αλλά σε αυτούς προστέθηκαν περίπου 4000 Θράκες πεζικάριοι και μερικοί ιππείς. Ο Κλέων είχε περίπου τον ίδιο αριθμό αλλά υπερτερούσε σε μεγάλο βαθμό ως προς τα επίλεκτα στρατεύματα έχοντας 3000 οπλίτες και 500 ιππείς. Μόλις ο Βρασίδας αντιλήφθηκε οτι ο Κλέων προχωρούσε προς την Αμφίπολη κατέβηκε από τα Κερδύλια και εισήλθε στη πόλη με την ελπίδα να του δοθεί μια ευκαιρία να επιτεθεί με πλεονέκτημα προτού ο αντίπαλος του ενισχυθεί. Ο Κλέων κατέλαβε τα υψώματα μπροστά από τα τείχη της Αμφίπολης απέναντι απο τα οποία οδηγούσε ο κύριος δρόμος. Η θέση του επέτρεπε τη θέαση της Στρυμονικής λίμνης και σε ένα σημείο ήταν τόσο ψηλά ώστε ο Βρασίδας ήταν ορατός στους Αθηναίους καθώς πραγματοποιούσε θυσία στο ναό της Αθηνάς. Η επιστροφή του Βρασίδα στη πόλη, μαζί με τη θυσία, είχαν ήδη πείσει τον Κλέονα οτι ο αντίπαλος του ετοιμαζόταν για μάχη όταν έλαβε μια αναφορά οτι ένας μεγάλος αριθμός ανδρών και αλόγων ήταν ορατά κάτω από τη Θρακική πύλη. Μόλις πείστηκε γι’αυτό το γεγονός, ιδίοις όμμασι, κατέφυγε σε άμεση υποχώρηση γιατί είχε μετακινηθεί από την Ηϊώνα χωρίς να έχει πρόθεση να εμπλακεί σε μάχη, μόνο επειδή οι άντρες του παραπονιούνταν για την απραξία του, τη στιγμή που δεν φαινόταν να υπάρχει μεγάλη δύναμη εντός της πόλης. Έχοντας διατάξει τα στρατεύματα του να μετακινηθούν από τα αριστερά προς την Ηϊώνα σύντομα, επειδή άρχισε να ανυπομονεί εξαιτίας της βραδύτητας με την οποία εκτελούσαν την κίνηση, έστρεψε και η δεξιά πτέρυγα του στρατού πρός την ίδια κατεύθυνση εκθέτοντας τη δεξιά ή την ακάλυπτη πλευρά τους στον εχθρό. Αυτή ήταν η κατάλληλη στιγμή για τον Βρασίδα ο οποίος είχε ήδη κάνει τις προετοιμασίες του. Αφήνοντας τις οδηγίες, επομένως, στον Κλεαρίδα, δεύτερο στην ιεραρχία, να προχωρήσει από τη Θρακική πύλη ενάντια στο κοντινότερο τμήμα της εχθρικής γραμμής ή αυτό που ήταν η δεξιά πτέρυγα, αμέσως μόλις η δική του προτιθέμενη κίνηση θα προκαλούσε σύγχυση στο κέντρο. Τέθηκε άμεσα , στην πρώτη πύλη του Μακρού Τείχους, επικεφαλής 150 επίλεκτων ανδρών, έτρεξε μαζί τους στο χώρο που βρίσκεται ανάμεσα στο τείχος και τον κεντρικό δρόμο και έπεσε με αυτό τον τρόπο πάνω στους Αθηναίους καθώς προχωρούσαν κατα μήκος του δρόμου. Αποτέλεσμα αυτoύ του τολμηρού σχεδίου ήταν η φυγή της αριστερής πτέρυγας, η οποία είχε τοποθετηθεί επικεφαλής στη στήλη, με κατεύθυνση την Ηϊώνα, όπως και η διάσπαση των δυνάμεων του και τελικώς η ήττα της δεξιάς πτέρυγας του μετά από κάποια αντίσταση στο ψηλότερο σημείο της κορυφογραμμής. Ο Κλέων, που τράπηκε σε φυγή με την πρώτη επίθεση του Κλεαρίδα, σφαγιάστηκε από ένα σκοπευτή από τη Μυρσίνα, την ίδια στιγμή που ο Βρασίδας, επιτυχής στο κέντρο, δέχθηκε ένα θανάσιμο χτύπημα, απαρατήρητος από τον εχθρό, καθώς στράφηκε από το ηττημένο κέντρο των Αθηναίων προς τη δεξιά πτέρυγα τους. Μεταφέρθηκε στην Αμφίπολη και επέζησε αρκετά ώστε να πληροφορηθεί την ολοκλήρωση της νίκης του. Εξακόσιοι άνδρες σκοτώθηκαν από τη πλευρά των Αθηναίων και οι υπόλοιποι πραγματοποίησαν την υποχώρηση τους από το βουνό στην Ηϊώνα. Επτά άνδρες σκοτώθηκαν από τη πλευρά του Βρασίδα. Έχω ήδη υπογραμμίσει οτι τα Κερδύλια ήταν, ολοφάνερα, το βουνό το οποίο ανυψώνεται από τη δεξιά όχθη του Στρυμόνα, ακριβώς απέναντι από το λόφο της Αμφίπολης. Είναι εξίσου φανερό οτι η θέση του Κλέωνα ήταν στην απέναντι πλευρά της πόλης, στο ύψος που συνδέει το λόφο της Αμφίπολης με το όρος Παγγαίο, ακριβώς στο πέρασμα των Εννέα Οδών. Η Θρακική πύλη πιθανότατα άνοιγε προς την κατεύθυνση της σημερινής διαδρομής για τη Δράμα, στα μέρη της πεδιάδας ανατολικά της Στρυμονικής λίμνης και βρισκόταν, κατά συνέπεια, στη βορειοανατολική πλευρά της αρχαίας τοποθεσίας, ακριβώς στο ξεκίνημα της κατηφόρας προς τη λίμνη. Στην πραγματικότητα αυτό το σημείο είναι ακριβώς απέναντι από μια εδαφική έξαρση στην ανυψωμένη λωρίδα γής των Εννέα Οδών, το οποίο προσφέρει μια πανοραμική θέα τόσο της λίμνης όσο και των εκβολών του Στρυμόνα και σχηματίζει τμήμα μιας χαμηλότερης κορυφής στη πορεία προς το όρος Παγγαίο. Εδώ, πιθανόν, οι Αθηναίοι οχυρώθηκαν μετά τη φυγή του Κλέονα. Η πύλη στην οποία παρατάχθηκε ο Βρασίδας, ευρισκόμενος απέναντι από το κέντρο των υποχωρούντων Αθηναίων, και η θρακική πύλη στα δεξιά, η οποία βρισκόταν στα νώτα τους, ολοφάνερα η πρώτη ήταν τοποθετημένη στα νότια της τελευταίας και πιθανόν οδηγούσε στις Φαγρές και τη Πιερική κοιλάδα. Ήταν στη μέση του χειμώνα που ακολούθησε το όγδοο έτος του πολέμου όταν ο Βρασίδας κατέλαβε την Αμφίπολη (Thucyd. 1. 4, c. 102). Αφού έπεισε τους κατοίκους της Ακάνθου και των Σταγείρων να αποσκιρτήσουν από την Αθηναϊκή συμμαχία, προέλασε με όλες τις δυνάμεις που μπόρεσε να συγκεντρώσει από τους συμμάχους του, μια νύχτα που χιόνιζε, από το Βρωμίσκο στην Άργιλο, απ’όπου, υπό την καθοδήγηση των Αργιλίων, προχώρησε πρίν το ξημέρωμα στη γέφυρα του Στρυμόνα, η οποία ήταν ελαφρά φρουρούμενη, και αφού την κατέλαβε πέρασαν στην κατοχή του όλα τα περιουσιακά στοιχεία των Αμφιπολιτών, όσα δεν βρίσκονταν εντός της πόλης. Αυτό το περιστατικό, μαζί με τα διχασμένα αισθήματα των ανθρώπων, διαφορετικής προέλευσης, που κατοικούσαν τη πόλη, και ειδικότερα ορισμένων Αργιλίων οι οποίοι αντιπαθούσαν πολύ τους Αθηναίους, έκαναν τους ανθρώπους με επιρροή πρόθυμους να συνθηκολογήσουν. Προς αυτούς ο ίδιος ο Βρασίδας ήταν σε μεγάλο βαθμό ευνοϊκά διακείμενος, καθώς γνώριζε οτι ο Θουκυδίδης, που διοικούσε μια αθηναϊκή μοίρα στη Θάσο, κατείχε περιουσιακά στοιχεία στα χρυσωρυχεία στο Παγγαίο, γεγονός που θα μπορούσε να του προσδώσει σημαντική επιρροή στους γείτονες και, εν καιρώ, θα μπορούσε να του επιτρέψει να προκαλέσει σημαντική αντίδραση.
    Η συνθηκολόγηση δρομολογήθηκε ανάλογα και δεν ήταν παρα το βράδυ της ίδιας μέρας κατά την οποία προέκυψε οτι ο Θουκυδίδης είχε φθάσει με τη ναυτική του μοίρα στην Ηϊώνα ( Thucyd. 1.4, c. 106). Αν και με αυτόν τόν τρόπο έσωσε εκείνο το μέρος από την κατάληψη και δέν άξιζε σοβαρή απόδοση ευθυνών για την απώλεια της Αμφίπολης, έγινε δέκτης της δυσαρέσκειας του Αθηναϊκού λαού σε τέτοιο βαθμό ώστε εξορίστηκε από την Αθήνα για είκοσι χρόνια ( Thucyd. 1. 5, c. 26 ). Αυτό το γεγονός ήταν ευτυχές για την λογοτεχνία, αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την δημόσια λειτουργία προκειμένου να κατοικήσει στο κτήμα του στη Σκαπτή ύλη στο όρος Παγγαίο, παρέχοντας του επαρκή χρόνο να συνθέσει το κτημα ες αεί, το οποίο, όσο καιρό η Ελληνική γλώσσα υπάρχει, θα αποτελεί αγαλλίαση για όλους τους αναγνώστες, και ένα μοντέλο γνήσιας ιστορίας.
    Τον καιρό του Βρασίδα η γέφυρα του Στρυμόνα πιθανόν ήταν στην ίδια θέση όπως σήμερα, οι ίδιες αιτίες τείνουν, διαχρονικά, να αναδεικνύουν αυτή τη θέση ως τη πιο βολική λαμβάνοντας υπόψην τις εξωτερικές επαφές με αυτούς που κατοικούν στο λόφο της Αμφίπολης καί επιπρόσθετα ήταν ακριβώς απέναντι από το κέντρο της αρχαίας πόλης. Ο θουκυδίδης σημειώνει οτι την εποχή της εκστρατείας του Βρασίδα η γέφυρα βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τη πόλη και δεν υπήρχαν τότε, όπως τον καιρό που έγραφε την ιστορία του, τείχη εκτεινόμενα από τη πόλη ως το ποτάμι ( κατέστησαν τόν στρατόν πρόσω επί τήν γέφυραν του ποταμου.απέχει δέ τό πόλισμα πλέον της διαβλασεως.καί ου καθειτο τείχη, ώσπερ νυν, φυλακή δέ τις βραχεια καθειστήκει . – Thucyd. 1. 4, c.103 ). Με αυτή και δύο ακόμη αναφορές που κάνει για τις οχυρώσεις της Αμφίπολης υποδεικνύει πολύ εύγλωττα τις αλλαγές που έγιναν στις οχυρώσεις του χώρου και ο τρόπος με τον οποίο οχυρώθηκε διεξοδικώς. Ο Άγνων, ο ιδρυτής της αθηναϊκής αποικίας, φαίνεται πως ήταν ικανοποιημένος χτίζοντας ένα τείχος κατα μήκος του ισθμού της χερσονήσου, ο οποίος κατέληγε και στα δύο περατα του ποταμού ( απολαβών τείχει μακρω εκ ποταμου ες ποταμόν .- Thucyd. 1. 4, c. 102.) και αφήνοντας το δυτικό ημικύκλιο του λόφου στη φυσική προστασία των γκρεμών του. Η μόνη προσθήκη η οποία φαίνεται πως πραγματοποιήθηκε κατα τη διάρκεια των δεκαπέντε ετών που μεσολάβησαν μεταξύ της θεμελίωσης και της μάχης ήταν ένα σταύρωμα ή δημιουργία πασσαλόπηκτης οχύρωσης με πύλες πίσω από το Μακρό Τείχος, στα πιο προσιτά σημεία του λόφου, γιατί ο Θουκυδίδης αφηγείται οτι ο Βρασίδας εξήλθε από μια πασσαλόπηκτη πύλη και μετά διαμέσω της πρώτης πύλης του Μακρού Τείχους ( καί ο μέν κατά τάς επί τό σταύρωμα πύλας, καί τάς πρώτας του μακρου τείχους τότε όντος εξελθών.- Thucyd. 1. 5, c.10.). (Leake, τόμ.ΙΙΙ, σ. 191 – 197)